Cách kể chuyện qua ngôi thứ ba

Bạn có bao giờ tự hỏi, điều gì làm nên sức hấp dẫn của một tiểu thuyết hay? Có thể là nhân vật sống động, cốt truyện cuốn hút, hay những đoạn miêu tả cảm xúc chạm đến trái tim. Nhưng bạn biết không, “ngôi kể” – cách câu chuyện được dẫn dắt – chính là chìa khóa để tạo nên tất cả những điều đó.Hãy thử tưởng tượng bạn là đạo diễn của một bộ phim. Bạn cầm chiếc máy quay trong tay, quyết định mọi khung hình: từ cảnh toàn thành phố chìm trong tuyết trắng cho đến từng giọt nước mắt lăn trên gương mặt nhân vật. Ngôi kể thứ ba cũng giống như chiếc máy quay ấy, linh hoạt và đầy quyền năng. Nhưng làm thế nào để sử dụng nó một cách hiệu quả? Đừng lo, mình sẽ cùng bạn khám phá nhé!

Khác với ngôi thứ nhất chỉ có duy nhất một điểm nhìn qua nhân vật xưng “tôi”, ngôi kể thứ ba cho phép bạn đặt “điểm nhìn” vào bất kỳ góc cạnh nào của thế giới mà bạn tạo ra. Có ba cách chính mà bạn có thể sử dụng:

1. Điểm nhìn giới hạn (Third-Person Limited):
   Hãy hình dung bạn đang đứng ngay cạnh nhân vật, quan sát mọi thứ qua đôi mắt của họ. Bạn cảm nhận được sự hồi hộp trong từng hơi thở, những nỗi sợ ẩn sâu trong suy nghĩ. Nhưng điều thú vị là bạn vẫn giữ được sự khách quan, không bị cuốn hoàn toàn vào góc nhìn của họ.
   Ví dụ:
   “Hà cố gắng kìm nén cơn giận, nhưng đôi mắt cô ánh lên tia phản kháng mãnh liệt. Cô không thể giấu nó – và cô biết rằng Minh đã nhìn thấy.”
2. Điểm nhìn toàn tri (Omniscient):
   Nếu điểm nhìn giới hạn là đứng cạnh nhân vật, thì điểm nhìn toàn tri là bay trên không trung, nhìn thấy mọi ngóc ngách. Bạn biết tất cả: suy nghĩ của Hà, nỗi buồn của Minh, và cả kế hoạch của nhân vật phản diện ở cách đó vài con phố. Điều này rất tuyệt để xây dựng những cốt truyện phức tạp, đan xen.
   Ví dụ:
   “Hà không hề biết rằng Minh đã dành cả tuần suy nghĩ cách xin lỗi cô, nhưng lòng tự ái đã khiến anh không thể mở lời. Ở phía xa, bà cụ bán hàng rong vẫn nhìn họ với ánh mắt đầy xoi mói.”
3. Điểm nhìn khách quan (Objective):
   Đây là kiểu “máy quay an ninh” – bạn chỉ thấy những gì bên ngoài, không biết được suy nghĩ hay cảm xúc bên trong nhân vật. Mặc dù hạn chế, nhưng nó mang lại sự bí ẩn và khách quan cho câu chuyện.
   Ví dụ:
   “Hà đứng lặng trước cửa sổ, ánh mắt dõi theo những giọt mưa. Tay cô nắm chặt chiếc khăn tay đã bạc màu.”

Sau khi bạn đã chọn được góc nhìn cho câu chuyện, có một câu hỏi khiến không ít người mới cảm thấy lúng túng: “Điểm nhìn đó là của ai?” hay “Rốt cuộc, ai đang kể chuyện?”

Khi dùng ngôi thứ ba, câu chuyện thường được kể theo hai cách:

1. Người tiêu điểm hóa (focalizer): Đây là nhân vật mà câu chuyện xoay quanh, góc nhìn giới hạn (Third-Person Limited). Người tiêu điểm hóa chính là “cửa sổ” để người đọc nhìn vào thế giới câu chuyện, thông qua cảm xúc, suy nghĩ và hành động của nhân vật này.
2. Người kể chuyện (narrator): Đây là nhân vật “đứng sau hậu trường”, kể lại toàn bộ câu chuyện với góc nhìn toàn tri (Omniscient) hoặc khách quan (Objective). Người kể chuyện kiểu này biết tất cả, thấy tất cả, nhưng thường không hiện diện trong câu chuyện.

Với ngôi thứ ba, bạn có thể chia ra hai kiểu kể chính:

• “Truyện kể theo điểm nhìn nhân vật” – câu chuyện được nhìn qua lăng kính của một nhân vật cụ thể.
• “Truyện kể từ người kể chuyện giấu mặt” – câu chuyện được dẫn dắt bởi một “người kể” không phải nhân vật, thường được gọi là “người kể chuyện hàm ẩn”.

Đến đây chúng ta sẽ đặt ra câu hỏi “người kể chuyện” là ai? Có thể nói đó là nhân vật đại diện cho góc nhìn của tác giả. 

Ví dụ: 

“Lan đứng tựa cửa sổ, ánh mắt dõi theo dòng người đang tấp nập dưới phố. Trong lòng cô là một mớ cảm xúc hỗn độn – lo lắng, háo hức, và một chút sợ hãi. Ngày mai, cô sẽ rời xa thành phố này, bước vào một hành trình hoàn toàn mới. ‘Liệu mình có làm được không?’ – Lan tự hỏi, đôi tay vô thức siết chặt lấy mép áo.”

Ở đây, câu chuyện được kể qua cảm nhận của Lan. Người đọc chỉ biết những gì Lan thấy và cảm nhận, chứ không biết những nhân vật khác nghĩ gì. Kiểu kể này giúp người đọc hiểu sâu sắc về nhân vật, tạo cảm giác gần gũi. Tuy nhiên, góc nhìn giới hạn cũng đồng nghĩa với việc bạn chỉ biết được những gì nhân vật chính biết – tạo không gian cho sự bất ngờ và kịch tính.

Ví dụ 1:

“Ngày xưa, đời Vua Hùng Vương thứ 6, sau khi đánh dẹp xong giặc Ân, vua có ý định truyền ngôi cho con.”

“Ngày xửa, ngày xưa, có một cô bé thường hay quàng chiếc khăn màu đỏ, vì vậy, mọi người gọi cô là cô bé quàng khăn đỏ.”

Đây chính là hai ví dụ điển hình về việc kể chuyện không qua điểm nhìn của bất kỳ nhân vật nào. Họ chỉ đơn thuần là các nhân vật hành động dưới sự quan sát của một người kể chuyện “giấu mặt”. Dù không cảm thấy gần gũi và sâu sắc như ở cách kể truyện theo điểm nhìn nhân vật, nhưng trái lại nó lại rất dễ đọc. Nguyên nhân có lẽ bởi vì, nguồn gốc của các câu chuyện chính là “truyền miệng”. Trước khi chữ viết và sách ra đời thì “truyền miệng” chính là hình thức xuất bản cổ xưa nhất. Từ người lọ kể cho người kia, người lớn kể cho trẻ nhỏ, câu chuyện và người kể là hoàn toàn tách biệt. Do đã ăn sâu vào tiềm thức, nên cho đến khi chuyển sang dạng tiểu thuyết việc này cũng không hề thay đổi.  

Bạn muốn người đọc cảm nhận câu chuyện của mình ra sao? Hồi hộp? Lãng mạn? Hay phá lên cười? Giọng kể chính là yếu tố quyết định. Qua đó thể hiện thái độ của người kể đối với câu chuyện và nhân vật, và nó rất quan trọng trong việc tạo cảm xúc và không khí cho câu chuyện

• Giọng điệu khách quan: Giọng kể trung lập, miêu tả sự kiện mà không đánh giá hay thiên vị, phù hợp cho những câu chuyện mang tính xã hội, phê phán hoặc những tình tiết cần sự nghiêm túc.
• Giọng điệu thân mật: Dù là ngôi thứ ba, nhưng giọng kể có thể trở nên gần gũi, trò chuyện với người đọc bằng cách sử dụng ngôn từ nhẹ nhàng, tươi sáng, hoặc đôi khi hài hước. Phù hợp cho các câu chuyện tình cảm hoặc những câu chuyện nhẹ nhàng.
• Giọng điệu mỉa mai hoặc trào phúng: Dùng để kể các câu chuyện phê phán, chỉ trích xã hội hoặc sự đời, kiểu giọng điệu này tạo ra khoảng cách hài hước, giúp người đọc vừa thấy vui nhưng cũng suy ngẫm về các vấn đề sâu xa hơn.

1. Nhiệm vụ của người kể truyện

Kể chuyện ở ngôi thứ ba là một trong những kỹ năng mạnh mẽ nhất mà một nhà văn có thể sử dụng, nhưng cũng đòi hỏi sự tinh tế để khai thác tối đa tiềm năng của nó. Vậy làm sao để làm được điều đó? Nhiệm vụ của người kể chuyện là gì? Câu trả lời đơn giản là: truyền tải những thông tin quan trọng mà khó thể hiện qua góc nhìn của nhân vật.

Chẳng hạn, khi bạn cần giới thiệu bối cảnh cho người đọc, ngôi thứ ba sẽ giúp bạn làm điều này một cách dễ dàng.

Ví dụ:

“Vào năm Minh Mạng lục niên, triều đình nhà Nguyễn vừa ban hành một chính sách thay đổi vận mệnh hàng nghìn con người.”

Những thông tin về thời gian, sự kiện lịch sử hay bối cảnh chung thường rất khó truyền tải qua góc nhìn của nhân vật. Vì người sống trong thời đại đó không thể sử dụng những thuật ngữ lịch sử như chúng ta. Các cụm từ như “Thời nhà Trần”, “Nhà Lê”, “Nhà Nguyễn”… thực ra là cách gọi của những thế hệ sau. Nếu bạn viết từ ngôi thứ nhất, bạn sẽ phải cẩn thận đưa vào những chi tiết gợi mở như trang phục, tên niên hiệu của vua, hay các sự kiện nổi bật. Nhưng nếu không khéo, độc giả có thể mất một thời gian dài mới nhận ra rằng câu chuyện diễn ra vào thời kỳ nào. Hơn nữa, nếu độc giả không có kiến thức lịch sử, việc tiếp nhận thông tin sẽ càng trở nên khó khăn hơn.

Tuy nhiên, ngôi thứ ba cho phép bạn trình bày trực tiếp và rõ ràng hơn, giúp người đọc dễ dàng nắm bắt bối cảnh mà không cần phải suy đoán, tìm hiểu thêm thông tin từ bên ngoài hay kiến thức nền tảng phức tạp..

2. Cân bằng giữa kể chuyện và điểm nhìn nhân vật

Tuy ngôi kể thứ ba cho phép bạn đóng vai trò dẫn dắt, việc lạm dụng nó để “giải thích mọi thứ” có thể làm mất đi sự hấp dẫn của câu chuyện. Để tránh điều này, hãy tự hỏi: “Liệu thông tin này có thể truyền tải qua hành động, cảm xúc hoặc lời thoại của nhân vật không?”

Ví dụ:

Qua điểm nhìn nhân vật: “Cuối cùng, Hải cũng tới nơi. Đứng trước cổng bến xe Tam Bạc, anh phóng mắt ra quảng trường trước mặt. Tòa nhà này, bờ hồ này, hàng cây này… chính là những cảnh trong bộ phim anh từng mê mẩn. “Nhất định mình cũng sẽ đạt được điều đó” – Hải nghĩ, tay siết chặt chiếc balo cũ rích.”

Qua lời kể trực tiếp: “Hải Phòng – thành phố cảng nhộn nhịp, nơi những chuyến tàu Viễn Dương chắp cánh cho muôn vàn giấc mơ ra biển lớn. Và ngay lúc này, một chàng trai trẻ với bao hoài bão vừa đặt chân xuống đây.”

3. Phong cách kể chuyện như đạo diễn video

Bạn có thể áp dụng cách kể “như máy quay phim” để tạo cảm giác sống động, như thể người đọc đang xem một bộ phim:

“Viên ngọc quý bị đánh cắp liên tục đổi chủ. Tên trộm lén đưa nó cho anh ta, anh ta lại hối lộ ông chủ. Từ ông chủ, nó đến tay một chính trị gia, và cuối cùng nằm trong két sắt của nữ bá tước. Mỗi người đều có câu chuyện riêng xoay quanh viên ngọc, và tất cả đều kết nối một cách kỳ lạ.”

Có thể thấy câu chuyện đã được dẫn dắt qua nhiều đối tượng, nhưng vẫn tạo nên sự liền mạch và nhịp điệu thú vị.

4. Chuyển đổi điểm nhìn một cách mượt mà

Nếu bạn sử dụng nhiều điểm nhìn, hãy chuyển đổi mượt và tinh tế để không gây rối cho người đọc. Tránh chuyển đổi liên tục trong cùng một phân cảnh, vì điều này có thể làm mất phương hướng.

Ví dụ:
“Khi Hà đặt chiếc phong thư lên bàn, đôi tay cô run nhẹ. Cô không biết rằng chỉ vài phút sau, Minh, người bạn thân nhất của cô, sẽ bước vào phòng và đọc được những dòng chữ đã thay đổi mọi thứ. Minh cầm lá thư lên, tim đập mạnh khi nhìn thấy tên mình được viết nắn nót.”

Vậy là điểm nhìn đã được đổi một cách uyển chuyển từ Hà sang Minh. 

Bây giờ, hãy thử viết một đoạn ngắn với ngôi kể thứ ba. Bạn sẽ chọn điểm nhìn giới hạn để kể câu chuyện qua mắt nhân vật chính, hay bay trên bầu trời với điểm nhìn toàn tri? Đừng ngại thử nghiệm và sai sót. Mỗi dòng chữ bạn viết ra đều là một bước tiến gần hơn đến cuốn tiểu thuyết của riêng mình.

Nhớ rằng, bạn không chỉ là người viết, bạn là người kể chuyện. Và tất cả chúng ta đều đang chờ được lắng nghe câu chuyện của bạn đấy. 💫 

Tương tự như vậy với “Cách kể chuyện bằng ngôi thứ nhất” mình sẽ viết chi tiết trong “Ebook: Từ trang giấy trắng đến siêu phẩm – Tiểu thuyết cho người mới bắt đầu” nhé! Mời các bạn đón đọc.