Thể Loại Trong Tiểu Thuyết (p1)

 Khi đặt bút xây dựng một cuốn tiểu thuyết, một trong những điều đầu tiên chúng ta cần xác định đó chính là “thể loại” của câu chuyện. Vậy thể loại là gì? Có những thể loại nào và đặc điểm của từng loại như thế nào? Chúng ta cùng phải nắm thật rõ điều này để có thể đưa ra câu trả lời chính xác nhất. Bài viết này sẽ cung cấp cho các bạn thông tin đó. Chúng ta cùng bắt đầu tìm hiểu nhé!

Thể loại” trong tiểu thuyết là cách phân loại các câu chuyện dựa trên nội dung, phong cách và chủ đề chính của chúng. Nó giống như những “nhãn mác” giúp người đọc và người viết dễ dàng nhận diện loại câu chuyện mình muốn khám phá hoặc sáng tạo.Từ định nghĩa này, có thể thấy rằng thể loại không chỉ giúp phân loại tác phẩm mà còn là phương tiện giao tiếp giữa tác giả và độc giả, hé lộ những gì họ có thể mong đợi được trải nghiệm và cảm nhận khi đọc tác phẩm của bạn. Nó là “lời hứa” bạn đưa ra với độc giả. Nếu bạn chọn viết một câu chuyện kinh dị, bạn đang hứa rằng câu chuyện sẽ mang lại cảm giác hồi hộp, sợ hãi. Nếu đó là một tiểu thuyết lãng mạn, độc giả kỳ vọng được chứng kiến một mối quan hệ phát triển đầy cảm xúc.

Để đáp ứng được kỳ vọng này, tác giả phải khéo léo xây dựng từ bối cảnh, cấu trúc, nhân vật đến cách dẫn dắt câu chuyện. Và “thể loại” chính là yếu tố cốt lõi định hình lên những yếu tố đó, giúp câu chuyện trở nên mạch lạc và cuốn hút. Hãy nhớ rằng việc chọn thể loại cũng ảnh hưởng đến:

• Độc giả mục tiêu: Ai sẽ đọc câu chuyện của bạn?
• Quy tắc kể chuyện: Những yếu tố nào cần có để thể loại của bạn thỏa mãn kỳ vọng?
• Cách quảng bá và xuất bản: Câu chuyện của bạn sẽ được định vị ra sao trên thị trường?

Khi nhắc đến thể loại tiểu thuyết, có lẽ bạn sẽ nghĩ ngay đến những cái tên quen thuộc như: kinh dị, trinh thám, ngôn tình, lãng mạn, hành động, viễn tưởng… Nhưng bạn có biết, thể loại tiểu thuyết thực ra được chia thành hai kiểu chính: “Thể loại theo nội dung” và “Thể loại hướng đến độc giả”. Từ trước đến nay, chúng ta thường chỉ tiếp cận “thể loại” từ góc nhìn của độc giả mà quên rằng nó còn là công cụ hỗ trợ mạnh mẽ cho người sáng tạo nội dung.

1. Thể Loại Hướng Độc Giả

Đây là những thể loại được thiết kế để giao tiếp trực tiếp với người đọc hoặc khán giả, giúp họ nhanh chóng nhận biết nội dung và đặt kỳ vọng khi chọn một tác phẩm. Những thể loại này thường phản ánh trải nghiệm cảm xúc hoặc chủ đề tổng quát của câu chuyện. Giống như các danh mục bán hàng, nó quyết định vị trí cuốn sách được trưng bày trong hiệu sách hoặc trên trang bán hàng điện tử. Những “nhãn mác” này thường xuất hiện trên bìa sách, phần giới thiệu phim, hoặc trong các chiến dịch quảng bá để thu hút đối tượng mục tiêu.

Những thể loại hướng đến độc giả phải kể đến: hành động, phiêu lưu, viễn tưởng, trinh thám, lãng mạn, kinh dị, tâm lý xã hội, hài hước, lịch sử, tiểu thuyết cho trẻ em/thanh thiếu niên/18+…vv

2. Thể Loại Hướng Nội Dung

Ngược lại với thể loại hướng độc giả, thể loại theo nội dung tập trung vào cấu trúc và cách kể chuyện, hỗ trợ tác giả hoặc nhà làm phim trong việc xây dựng các yếu tố cốt lõi như chủ đề, nhịp độ và cách giải quyết mâu thuẫn. Mỗi thể loại theo nội dung cung cấp một “con đường hoàng kim” giúp người sáng tạo đảm bảo câu chuyện hấp dẫn, logic và phù hợp với mục tiêu nghệ thuật.

3. So Sánh 

Chúng ta có thể so sánh hai kiểu thể loại này như sau:

Tiêu chí	Thể loại hướng đến độc giả	Thể loại theo nội dung
Mục tiêu	Hướng dẫn người tiêu dùng	Hỗ trợ sáng tạo nội dung
Đối tượng chính	Độc giả, khán giả	Tác giả, nhà biên kịch
Ví dụ	Lãng mạn, kinh dị, viễn tưởng.	Lãng mạn, kinh dị, tội phạm, ly kỳ, chiến tranh.

Một số thể loại có sự trùng lặp giữa hai kiểu này, ví dụ như: kinh dị, lãng mạn.

• Kinh dị (Horror):
  • Hướng đến độc giả: Dành cho những ai thích cảm giác hồi hộp, sợ hãi và căng thẳng.
  • Theo nội dung: Nằm trong thể loại xung đột sinh tồn hoặc xung đột siêu nhiên.
  • Ví dụ: The Shining (Stephen King) hoặc Ngôi nhà xưa (Tân Di Ổ).
• Lãng mạn (Love):
  • Hướng đến độc giả: Thu hút những ai tìm kiếm sự thăng hoa trong cảm xúc và tình yêu.
  • Theo nội dung: Thường thuộc thể loại quan hệ.
  • Ví dụ: Pride and Prejudice (Jane Austen) hoặc Tắt đèn (Ngô Tất Tố).

Hiểu rõ hai khái niệm này không chỉ giúp bạn sáng tạo nội dung hiệu quả mà còn giao tiếp tốt hơn với đối tượng độc giả, đảm bảo nội dung của bạn đạt được cả giá trị nghệ thuật lẫn thành công thương mại.

4.Tại sao hai thể loại này quan trọng đối với tác giả chuyên nghiệp?

Chúng ta có thể hiểu rằng “thể loại theo nội dung” là cái mà những tác giả như chúng ta sử dụng để hoàn thành tác phẩm. Sau khi hoàn thiện tác phẩm, nó sẽ được phân loại theo “thể loại hướng đến tác giả” để xuất bản ra thị trường. Khi biết thể loại nội dung chính của câu chuyện, bạn sẽ tự động xác định được những thông tin như sau:

• Cấu trúc câu chuyện: Mỗi thể loại nội dung có một “con đường hoàng kim” với cấu trúc riêng. Giống như một khung xương giúp định hình câu chuyện của bạn.

• Chủ đề chính của câu chuyện: Thể loại nội dung giúp tác giả xác định trọng tâm câu chuyện muốn truyền tải, ví dụ:
  • Thể loại bi kịch (tragedy) tập trung vào sự mất mát, đau thương.
  • Thể loại phiêu lưu (Adventure) nhấn mạnh vào hành trình khám phá và vượt qua thử thách.

• Nhịp độ, cảm xúc, tông giọng và phong cách viết

• • Một câu chuyện phiêu lưu thường có nhịp độ nhanh, gấp gáp.
  • Trong khi đó, thể loại lãng mạn (Love Story) cần nhịp điệu chậm rãi, tạo không gian cho cảm xúc phát triển.
• Hệ thống nhân vật: Thể loại nội dung định hướng cách xây dựng nhân vật và vai trò của họ trong câu chuyện. 
• Sự thay đổi chính sẽ diễn ra từ đầu đến cuối câu chuyện.
• Các cảnh và quy ước cần có trong câu chuyện

Thật bất ngờ là chỉ xác định thể loại thôi mà chúng ta có thể biết được nhiều thông tin đến như vậy, đúng không nào? Nó giống như một “bản đồ” giúp bạn không bị lạc hướng trong quá trình sáng tác, đồng thời đảm bảo rằng câu chuyện của bạn giữ được sự hấp dẫn, logic và thống nhất.

Bằng cách xác định thể loại nội dung, tác giả không chỉ xây dựng được nền tảng vững chắc cho câu chuyện mà còn đảm bảo rằng mọi chi tiết, từ nhân vật đến tình tiết, đều gắn kết với chủ đề cốt lõi, không bị thừa thãi, lan man.

Với vai trò là tác giả, chúng ta cần quan tâm và phân loại tác phẩm của mình theo những “thể loại nội dung”. Trong đó được chia làm hai loại là External Genres (thể loại bên ngoài) và Internal Genres (thể loại bên trong). Đây là công cụ phân tích phổ biến trong phương pháp kể chuyện của Story Grid Framework giúp tác giả hiểu rõ hơn về cách cấu trúc câu chuyện mà được nhiều tác giả và nhà biên kịch chuyên nghiệp sử dụng. Chúng ta cùng đi vào cụ thể nhé!

1. Thể loại bên ngoài (External Genres)

Thể loại bên ngoài tập trung vào các xung đột bên ngoài nhân vật chính, thể hiện qua hành động, sự kiện, và môi trường xung quanh. Những thể loại này phản ánh cách nhân vật tương tác với thế giới bên ngoài. Nhằm kích thích sự tò mò và phản ứng cảm xúc của độc giả qua những tình huống, thử thách và kết quả cụ thể. Khiến họ tự đặt cầu hỏi: “Nhân vật chính sẽ vượt qua xung đột bên ngoài này như thế nào?”

Thể loại bên ngoài bao gồm:

• • Hành động (Action) Nhân vật đấu tranh để sống sót hoặc bảo vệ người khác. Nó có thể là những câu chuyện mạo hiểm, sinh tồn, cứu hộ…vv Ví dụ: The Hunger Games (Suzanne Collins).
  • Kinh dị (Horror): Nhân vật đối mặt với những mối đe dọa siêu nhiên hoặc tâm lý. Ví dụ: The Shining (Stephen King).
  • Lãng mạn (Love): Khám phá tình yêu và mối quan hệ. Ví dụ: Pride and Prejudice (Jane Austen).

• Tội phạm (Crime) là những câu chuyện trinh thám, tội ác kinh hoàng hay phi vụ hoàn hảo.

• Ly kỳ (Thriller) Khám phá những âm mưu, rượt đuổi, hay những câu chuyện tâm lý ly kỳ.

• Chiến Tranh (War) có thể bao gồm Chiến tranh lịch sử, Chiến tranh giả tưởng, Chiến tranh hiện đại.

• Thể hiện tài năng (Performance) Sự cạnh tranh, nổi danh hay hành trình phát triển tài năng

• Xã hội (Society) Câu chuyện xã hội như cách mạng, phân biệt giai cấp, đấu tranh công bằng.

2. Thể loại bên trong (Internal Genres) 

Đây là kiểu thể loại chủ yếu liên quan đến cảm xúc, đạo đức, hoặc nhận thức. Nó tập trung vào hành trình phát triển tâm lý và cảm xúc của nhân vật chính. Đây là những câu chuyện về sự thay đổi nội tâm hoặc những đấu tranh mang tính cá nhân. Làm nổi bật chiều sâu nhân vật, giúp độc giả hiểu và đồng cảm với họ ở mức độ sâu sắc hơn. Câu hỏi chính được đặt ra là: “Nhân vật chính sẽ thay đổi như thế nào về mặt nội tâm?”

Thể loại bên trong: 

• Đạo đức (Morality): Nhân vật phải lựa chọn giữa hành động vị kỷ và vị tha. Những câu chuyện về hy sinh, tha hóa hoặc tái sinh đạo đức. Ví dụ: A Christmas Carol (Charles Dickens).

• Quan điểm sống (Worldview): Nhân vật trải qua sự thay đổi trong niềm tin hoặc quan điểm, dẫn đến các kết quả như mở rộng tầm nhìn, sự tan vỡ ảo tưởng hay sự thức tỉnh. Ví dụ: To Kill a Mockingbird (Harper Lee).
• Địa vị (Status): Nhân vật đấu tranh để thay đổi hoặc bảo vệ vị trí xã hội của mình. Đó có thể là hành trình leo lên đỉnh cao, sụp đổ hoặc sự trỗi dậy trở lại. Ví dụ: The Great Gatsby (F. Scott Fitzgerald).

Có thể nhiều bạn thắc mắc, một số thể loại rất được ưa chuộng như “giả tưởng” hay “khoa học viễn tưởng” lại không nằm trong danh sách này. Điều này bởi vì nó thuộc kiểu thể loại “hướng đến độc giả”. Hay nói cách khác, khi nhắc đến “viễn tưởng”, người ta sẽ nghĩ ngay đến các yếu tố kỳ ảo, khoa học, tương lai, chứ nó không thực sự cho biết câu chuyện sẽ nói về điều gì, không hứa hẹn mang đến trải nghiệm cảm xúc cốt lõi gì cho độc giả. 

Những câu chuyện giả tưởng hoặc khoa học viễn tưởng thường bao gồm ít nhất một “thể loại nội dung” để hoạt động (có thể là thể loại bên ngoài hoặc bên trong). Ví dụ như chiến tranh vũ trụ, phưu lưu trong thế giới phép thuật. Nói cách khác là một thể loại nội dung trong một bối cảnh không có thực. 

3. Sự phối hợp giữa “Thể loại bên trong” và “Thể loại bên ngoài”

Một câu chuyện có thể có thể loại bên trong và thể loại bên ngoài, hoặc kết hợp cả hai. Trong các câu chuyện phức tạp, hai thể loại này thường được sử dụng song song để tạo chiều sâu và sự hấp dẫn. Khi có sự kết hợp này, chúng ta cần xác định rõ cái nào là thể loại chính bao quát tác phẩm để đảm bảo tính thống nhất cũng như con đường phát triển hoàn thiện tác phẩm.Ví dụ:

• Chí Phèo (Nam Cao) – Đấu tranh xã hội + Sự giằng xé đạo đức
• The Lord of the Rings (J.R.R. Tolkien): Hành trình phiêu lưu + Niềm tin và sự trưởng thành của Frodo.
• The Godfather (Mario Puzo): Hành động, đấu tranh quyền lực + Sự biến đổi đạo đức của Michael Corleone.

Hiểu rõ External và Internal Genres giúp tác giả định hình câu chuyện một cách rõ ràng và hiệu quả, đảm bảo sự hấp dẫn ở cả cấp độ hành động và cảm xúc.