Chọn Ngôi Kể: Bí Quyết Kể Chuyện Hấp Dẫn Và Đúng Điệu

Trước khi bắt đầu viết, bạn cần đưa ra một quyết định quan trọng: chọn ngôi kể. Đây là yếu tố định hình cách bạn dẫn dắt câu chuyện, ảnh hưởng lớn đến trải nghiệm của người đọc. Bạn đã hiểu về các ngôi kể trong văn học chưa?

Trong giao tiếp, luôn có hai “nhân vật chính” là ngôi thứ nhất và ngôi thứ hai. Ngôi thứ nhất là người nói – người truyền tải thông tin, trong khi ngôi thứ hai là người nghe – người tiếp nhận thông tin. Còn ngôi thứ ba chỉ là đối tượng được nhắc đến, đứng ngoài cuộc trò chuyện, không trực tiếp tham gia.

Điều này thể hiện rất rõ qua cách dùng đại từ: Ngôi thứ nhất là “tôi”, “tao”, “tớ”; ngôi thứ hai là “bạn”, “mày”; còn ngôi thứ ba là “nó”, “họ”. Chỉ ngôi thứ nhất và ngôi thứ hai có chức năng giao tiếp, vì chúng tham gia vào “cuộc đối thoại”. Ngược lại, ngôi thứ ba chỉ đóng vai trò nhân vật hoặc sự kiện được kể lại, không tham gia trực tiếp.

Trong cuộc trò chuyện, ngôi thứ nhất và ngôi thứ hai có thể luân phiên đổi vai – khi thì nói, khi thì nghe. Nhưng ngôi thứ ba không thể đổi vai trò. Nó không tự “kể chuyện” hay “nghe” được, bởi đơn giản, nó không tham gia vào việc giao tiếp mà chỉ tồn tại như một “vật chứng”.

Trong văn học, kể chuyện cũng giống như một cuộc trò chuyện – giữa người kể (người nói) và người đọc (người nghe). Người kể có thể kể về chính mình (ngôi thứ nhất) hoặc về nhân vật khác (ngôi thứ ba). Còn kể về người nghe (ngôi thứ hai) là trường hợp khá hiếm, chỉ xuất hiện ở một số tác phẩm đặc biệt. Vì vậy, ngôi thứ ba chỉ đảm nhận vai trò được kể lại, không bao giờ trở thành người trực tiếp nói trong câu chuyện.

Chẳng hạn:

• Ngôi thứ nhất: “Tôi chầm chậm bước lên cầu.”
• Ngôi thứ ba: “Vào một ngày mùa thu tháng 10, Oanh hẹn Hân đến cây cầu nơi cả hai từng hẹn ước.”

Vậy làm sao để chọn ngôi kể phù hợp? Hãy cùng khám phá ưu và nhược điểm của từng ngôi kể để tìm ra lựa chọn lý tưởng cho câu chuyện của bạn nhé!

1.Ưu điểm

Kể chuyện qua góc nhìn của nhân vật “tôi” có một sức hút đặc biệt. Thứ nhất, nó siêu dễ đọc và cũng dễ viết – hai điểm cộng to đùng! Nhờ sự gần gũi và chân thực, độc giả không chỉ đọc mà còn “sống” trong chính trải nghiệm của nhân vật, hiểu tường tận mọi suy nghĩ, cảm xúc, và cả những góc khuất nội tâm.

Chưa hết, ngôi “tôi” là sân chơi lý tưởng để bạn “thổi hồn” vào giọng kể, tạo nên cá tính riêng biệt cho nhân vật. Một giọng kể độc đáo sẽ khiến câu chuyện của bạn trở nên đáng nhớ hơn. Và đừng quên, với góc nhìn này, người đọc sẽ cảm thấy như họ đang đồng hành, thậm chí là “nhập vai” nhân vật chính, tạo nên mối liên kết cảm xúc cực mạnh mẽ.

2. Nhược điểm

Dù có hàng tá ưu điểm, nhưng một phần trong đó lại chính là nhược điểm. Đầu tiên, chính là góc nhìn hạn chế. Nhân vật kể chuyện chỉ biết những gì họ thấy, nên người đọc cũng bị “nhốt” trong tầm nhìn đó. Các sự kiện hay suy nghĩ của nhân vật khác chỉ được “truyền miệng” qua nhân vật chính.

Ví dụ nhé: muốn mô tả ngày tháng, quần áo hay phong cách cá nhân – những thứ mà nhân vật “tôi” chẳng mấy quan tâm – bạn sẽ phải vắt óc nghĩ lý do. Có khi phải xây nhân vật kiểu người thích soi gương mọi lúc hoặc luôn nhìn lịch mỗi sáng. Nghe có vẻ rắc rối phải không nào?

Ngoài ra, ngôi này cũng không hề “dễ ăn” như bạn nghĩ, nhất là khi nhân vật và tác giả khác nhau “một trời một vực”. Nếu bạn đang tuổi đôi mươi, việc viết về học sinh, sinh viên hay người mới đi làm thì khá dễ dàng. Nhưng thử viết về cụ ông 80 tuổi hay một nhân vật có nghề nghiệp hoặc tính cách trái ngược hoàn toàn đi – đảm bảo là “toát mồ hôi hột”. Trong mấy trường hợp này, ngôi thứ ba sẽ “dễ thở” hơn nhiều.

Một rắc rối khác là khó miêu tả bối cảnh rộng. Khi chỉ dựa vào trải nghiệm của một nhân vật, làm sao bạn truyền tải được thế giới rộng lớn hay chuyển cảnh mượt mà? Vì thế, ngôi kể thứ nhất thường không hợp với những câu chuyện nhiều tuyến nhân vật phức tạp hoặc bối cảnh hoành tráng kiểu sử thi.

Cuối cùng, ngôi này dễ khiến câu chuyện thiên vị, vì nhân vật kể thường mang theo quan điểm cá nhân mạnh. Sự thật qua mắt một người thường chỉ là một phần nhỏ của toàn bộ câu chuyện. Đặt mình vào góc nhìn của nhân vật khác, bạn sẽ thấy “sự thật” có thể thay đổi hoàn toàn.

1. Ưu Điểm

Những gì khiến ngôi thứ nhất “hạn chế” thì lại trở thành “vũ khí lợi hại” của ngôi thứ ba! Trước tiên phải kể đến khả năng góc nhìn linh hoạt và bao quát. Với ngôi kể này, bạn có thể “nhảy” từ nhân vật này sang nhân vật khác, hoặc chuyển bối cảnh một cách mượt mà như trong phim. Điều này giúp độc giả có cái nhìn toàn diện hơn về mọi diễn biến trong câu chuyện.

Không chỉ vậy, ngôi thứ ba là “trợ thủ đắc lực” khi bạn muốn xây dựng một câu chuyện nhiều tuyến nhân vật. Bạn có thể đi sâu vào suy nghĩ, cảm xúc và hành động của từng người, tạo nên một bức tranh sống động và đa chiều.

Chưa hết, kể bằng ngôi thứ ba còn giúp câu chuyện trở nên khách quan hơn. Không còn tình trạng “thiên vị nhân vật chính” như ngôi thứ nhất nữa, ngôi này cung cấp cho độc giả một góc nhìn cân bằng và rõ nét về những sự kiện quan trọng.

2. Nhược Điểm

Ngôi thứ ba tuy “đa năng” nhưng cũng không phải không có nhược điểm. Vì không gắn bó trực tiếp với một nhân vật, đôi khi độc giả có thể cảm thấy hơi… xa cách, khó mà đồng cảm sâu sắc với nhân vật chính. Nhưng biết đâu, đây lại là ý đồ của tác giả khi muốn người đọc tập trung vào câu chuyện lớn hơn là chỉ chăm chăm vào một nhân vật.

Tuy nhiên, ngôi này cũng dễ khiến mọi thứ trở nên rối như tơ vò nếu bạn không khéo léo khi chuyển đổi giữa các góc nhìn. Cứ thử nhảy từ góc của A sang B một cách mơ hồ xem – độc giả chắc sẽ lạc lối, còn bạn thì “ôm đầu” sửa mãi.

Chưa hết, ngôi thứ ba cũng dễ mất đi “chất riêng” của giọng kể. Vì không bó buộc vào một nhân vật cụ thể, giọng kể dễ trở nên trung tính, thiếu cá tính đặc biệt. Điều này có thể làm câu chuyện mất đi sự độc đáo nếu bạn không cẩn thận.

Ngôi kể thứ nhất là lựa chọn “xịn sò” cho những câu chuyện đi sâu vào tâm lý, trải nghiệm cá nhân, hoặc khi bạn muốn “lặn sâu” vào nội tâm của nhân vật chính để khai thác từng suy nghĩ, cảm xúc, và hành trình trưởng thành của họ.

Còn ngôi kể thứ ba? Đây là “chân ái” cho những câu chuyện có bối cảnh rộng lớn, nhiều tuyến nhân vật phức tạp, hoặc khi bạn muốn vẽ nên một bức tranh toàn cảnh về các sự kiện mà không bị bó buộc vào góc nhìn của chỉ một người. Nếu bạn đang kể một câu chuyện hoành tráng với đủ kiểu tình huống khách quan, ngôi thứ ba sẽ là người bạn đồng hành tuyệt vời!

Thực ra, không có quy tắc hay công thức chuẩn chỉnh nào để chọn ngôi kể cho câu chuyện của bạn đâu! Đừng lo lắng nếu bạn cảm thấy bối rối – đây chính là cơ hội để bạn thử nghiệm và sáng tạo. Vậy làm gì khi không biết chọn ngôi nào?

Bật mí nhé: ngay cả những nhà văn kỳ cựu cũng thường “đau đầu” với câu hỏi này. Viết lách mà, luôn là một chuỗi do dự, kể cả khi bạn đã đi đúng hướng. Khi bạn chọn ngôi thứ ba thì đôi khi bạn vẫn sẽ tự hỏi: “Không biết kể ở ngôi thứ ba có hợp lý không” hay “Lẽ ra nên kể ở ngôi thứ nhất” Và ngược lại. Cách duy nhất để xua tan nghi ngờ đó là phải viết thử.

Cứ mạnh dạn bắt đầu với một ngôi bất kỳ. Nếu trơn tru, tuyệt! Còn nếu thấy “không ổn lắm”, thì đổi lại thôi. Việc thử nghiệm này cực kỳ quan trọng – vì chính những lần vấp váp ấy sẽ giúp bạn hiểu rõ mình muốn gì và câu chuyện của bạn cần gì.

Hãy nhớ rằng những cuốn tiểu thuyết mà bạn yêu thích – những câu chuyện khiến bạn phải thốt lên: “Tuyệt vời! Logic và mạch lạc quá!”  hay “Đây đúng là một kết thúc hoàn hảo, không thể nào khác đi được”– thực ra đều là kết quả của hàng loạt thử nghiệm và thất bại của tác giả. Họ không chỉ đơn giản viết một mạch từ đầu đến cuối, mà đã phải xem xét mọi khả năng, mọi nhánh có thể phát triển sau đó mới nhận ra đâu là hướng đi hợp lý nhất, rồi mới tự tin công bố nó với thế giới. 

Viết lách cũng như cuộc đời, cần nghiên cứu, thử nghiệm và cả thất bại. Đừng sợ lạc lối – hãy coi đó là một chuyến phiêu lưu, nơi bạn biến sự do dự thành một trải nghiệm bạn quý giá có thể sử dụng suốt đời.