Lời thoại trong tiểu thuyết: Thủ Thuật Thổi Hồn Vào Nhân Vật

Thời gian gần đây, những tác phẩm của Ghibli được trình chiếu tại các rạp lớn trên cả nước đã thu hút sự quan tâm của đông đảo khán giả ở mọi lứa tuổi. Những bộ phim ấy không chỉ chinh phục trái tim người xem trên toàn thế giới bởi hình ảnh tuyệt đẹp và sự tỉ mỉ đến từng chi tiết, mà còn bởi mỗi lần xem lại, khán giả lại khám phá ra những tầng ý nghĩa mới mẻ đầy bất ngờ. Một tác phẩm có thể khiến người xem háo hức chờ đợi phần tiếp theo đã là một thành công lớn, nhưng để tạo ra một tác phẩm có sức hút lâu bền, khiến khán giả xem đi xem lại mà giá trị vẫn vẹn nguyên, thì quả thực là điều xuất sắc. Đó cũng là giấc mơ của bất kỳ tác giả nào.

Vậy, điều gì đã làm nên sự khác biệt của Ghibli? Theo mình, một trong những yếu tố quan trọng chính là “lời thoại”.

Lời thoại trong các tác phẩm của Ghibli có một đặc điểm rất riêng: chúng không xuất hiện nhiều, thoạt nhìn có vẻ rất đời thường, nhưng lại không có câu nào là thừa thãi. Đôi khi, chỉ cần trích một câu thoại bất kỳ, bạn cũng có thể tìm thấy một triết lý sống sâu sắc. Chính sự cô đọng và ý nghĩa ấy đã góp phần tạo nên giá trị bền vững cho các tác phẩm Ghibli và truyền cảm hứng lớn lao cho mình trong việc viết lời thoại.

Vậy làm thế nào để chúng ta đạt được điều đó? Hãy cùng khám phá cách biến lời thoại trong tiểu thuyết của bạn thành “làn gió” thổi bùng sức sống cho câu chuyện và giữ chặt độc giả qua từng trang sách nhé!

Để tránh câu chuyện trở lên lan man, thừa thãi nguyên tắc cơ bản là phải xác định rõ mục đích trước tiên. Mỗi phần tử trong tiểu thuyết đều có một vai trò nhất định và “lời thoại” cũng vậy. Thường nó sẽ có những vai trò như sau: 

• Tiết lộ thông tin và phát triển cốt truyện: Lời thoại là công cụ giúp nhân vật truyền đạt thông tin, chia sẻ suy nghĩ và cảm xúc, qua đó dẫn dắt cốt truyện. Nhân vật có thể tiết lộ bí mật, mâu thuẫn hoặc đưa ra quyết định quan trọng thông qua lời nói.
• Xây dựng mối quan hệ giữa các nhân vật: Cách mà các nhân vật giao tiếp với nhau có thể thể hiện mối quan hệ giữa họ, ví dụ như tình bạn, tình yêu, sự đối kháng hay căng thẳng.
• Tạo ra sự tương tác giữa nhân vật và người đọc: Lời thoại giúp người đọc hiểu và kết nối với các nhân vật, tạo ra sự gắn kết cảm xúc, làm cho câu chuyện trở nên gần gũi và sống động hơn.
• Thể hiện tính cách và thế giới nội tâm của nhân vật: Lời thoại có thể là phương tiện để nhân vật bộc lộ cảm xúc, suy nghĩ hay mâu thuẫn bên trong mà họ không thể nói ra ngoài. Những điều chưa nói ra cũng có thể thể hiện qua cách nhân vật giao tiếp, như sự im lặng hay các hành động thay lời nói. Đồng thời với tính cách và tuổi tác thân phận khác nhau, cách dùng từ trong giao tiếp cũng rất khác nhau tạo nên bản sắc riêng cho nhân vật. 

Nếu một đoạn thoại không làm được điều này, hãy mạnh dạn cắt bỏ nó.

1.  Lời Thoại Là “Tấm Gương Phản Chiếu” Tâm Hồn Nhân Vật

Hãy cùng xem qua một ví dụ:

– “Rất tiếc, sách đó có bản quyền, và mình không muốn vi phạm quy định. Nếu cậu muốn, mình có thể giúp tìm nơi mua chính thức.”

– “Không, muốn đọc thì tự đi mà mua.”

– “Ôi, sách hay lắm, mình cũng muốn chia sẻ. Nhưng mua bản chính để ủng hộ tác giả vẫn tốt hơn.”

– “Ok, đưa tiền đây tao mua cho!”

– “Ờm… thật ra cuốn này có bản quyền, nên mình không biết chia sẻ liệu có ổn không. Hay cậu thử tìm mua trên trang chính thức xem sao? Mình nghĩ sẽ tốt hơn đấy…”

Các bạn có nhận ra sự khác biệt không?
Cùng một mục đích – từ chối lời đề nghị chia sẻ sách “Từ trang giấy trắng đến siêu phẩm” từ một người bạn vì vấn đề bản quyền – nhưng mỗi lời thoại lại mang đến những sắc thái và ấn tượng khác nhau. Cụ thể: 

• Câu thoại thứ nhất: Thể hiện một nhân vật nghiêm túc, cẩn thận và tuân thủ quy tắc.
• Câu thoại thứ hai: Một người thẳng thắn, cứng rắn, có phần hơi cộc cằn.
• Câu thoại thứ ba: Gợi sự mềm mại, tinh tế, có lẽ thuộc về một nhân vật nữ.
• Câu thoại thứ tư: Một người bạn thân thoải mái, vui tính, hay đùa cợt.
• Câu thoại thứ năm: Một người rụt rè, khép kín, ngại từ chối trực tiếp.

Rõ ràng, mỗi nhân vật đều có cách nói năng và lựa chọn từ ngữ riêng, được định hình bởi tính cách, tuổi tác, địa vị, học vấn và mối quan hệ của họ. Một người nghiêm túc sẽ tập trung vào vấn đề và trình bày lý do rõ ràng, trong khi một người bạn thân có thể dùng sự hài hước để xoa dịu tình huống. Ngược lại, người rụt rè thường chọn cách nói vòng vo, ngập ngừng, còn người thẳng thắn lại giải quyết vấn đề trực tiếp, đôi khi hơi cứng nhắc hoặc gay gắt.

Có thể nói, lời thoại chính là “tấm gương phản chiếu tâm hồn” của nhân vật. Khi được chăm chút, nó không chỉ làm nhân vật trở nên sống động mà còn giúp câu chuyện thêm phần lôi cuốn và chân thực hơn bao giờ hết.

2. Lời Thoại Không Phải Đời Thực, Nhưng Phải Chân Thật

Một trong những sai lầm phổ biến mà người mới viết thường mắc phải là cố gắng sao chép lời nói đời thực vào tiểu thuyết. Hãy nhớ, tiểu thuyết không phải là một bản sao của đời thực! Nó là một thế giới được “chế tác” — nơi mọi chi tiết, kể cả lời thoại, đều được “lý tưởng hóa” hoặc “kịch tính hóa” để truyền tải câu chuyện, cảm xúc và thông điệp một cách nghệ thuật.

Nghe có vẻ mâu thuẫn, đúng không nào? Lời thoại phải đủ chân thực, nhưng lại không được bê nguyên sự thực vào. Chính điều này đã biến việc viết tiểu thuyết trở thành một “nghệ thuật”. Là tác giả, nhiệm vụ của chúng ta là tạo ra những đoạn hội thoại không có thật, thậm chí là chẳng ai nói chuyện như vậy trong ngoài đời, nhưng vẫn khiến người đọc không hề cảm thấy lấn cấn.

Bạn thấy khó không? Mình thì thấy rất khó. Với những tác phẩm dịch, người đọc có xu hướng dễ thông cảm hơn — vì đó là văn học nước ngoài, khác biệt về văn hóa. Nhưng đối với các tác phẩm viết bằng tiếng mẹ đẻ, độc giả thường khắt khe hơn rất nhiều. Là tác giả, chúng ta không còn cách nào khác ngoài việc kiên nhẫn rèn luyện và nắm vững các đặc điểm lời thoại trong tiểu thuyết.

Thứ nhất: Tính cô đọng và tập trung. Trong đời thực, chúng ta thường nói rất dài dòng, kèm theo những câu thừa hoặc ngắt quãng không cần thiết. Trong khi đó, tiểu thuyết đòi hỏi sự cô đọng để truyền tải ý nghĩa nhanh chóng và hiệu quả. Đồng thời nó phải có mục đích, phục vụ cốt truyện, xây dựng nhân vật hoặc truyền đạt thông điệp, thay vì chỉ là những lời trò chuyện bộc phát vô nghĩa.

Trong đời thực:

– “Giờ cậu có rảnh không, à… ờ…  ý mình là… kiểu như, giúp mình chuyện này được không?”

Trong tiểu thuyết:

– “Cậu rảnh không? Tôi cần cậu giúp.”

Thứ hai: Tính hấp dẫn. Đời thực thường chứa nhiều đoạn hội thoại nhàm chán, không liên quan, hoặc không có ý nghĩa sâu sắc. Nếu đưa vào tiểu thuyết, nó có thể khiến độc giả mất hứng thú.Thay vào đó nó cần được “chế tác” để thú vị hơn, sắc sảo hơn, phù hợp với nhịp độ của câu chuyện.

Thứ ba: Như đã nói ở phần một, lời thoại phải phù hợp với bối cảnh và nhân vật. Một câu nói “sai tông” có thể phá hỏng cả sự chân thực mà bạn đã cất công xây dựng.

Ba yếu tố này chính là sự khác biệt rõ ràng nhất giữa lời thoại đời thực và trong tiểu thuyết. Bạn hãy thử kiểm tra lại lời thoại của mình xem đã đáp ứng đủ những tiêu chí này chưa nhé!

3. Lời Thoại Kể Câu Chuyện, Không Phải Kể Thông Tin

Một lỗi phổ biến khác là sử dụng lời thoại để “đổ thông tin” lên đầu độc giả. Hãy để thông tin tự nhiên xuất hiện thông qua bối cảnh hoặc hành động, thay vì để nhân vật trở thành cái loa phát thanh.

Ví dụ:

– “Cậu biết đấy, ba năm trước, chúng ta từng cùng nhau làm dự án ấy. Sau đó, cậu chuyển công ty rồi mất liên lạc luôn.”

Thay vào đó hãy viết:

– A: “Đã ba năm rồi đấy nhỉ.”

– B: “Ừ, từ sau cái dự án đó. Không ngờ cậu vẫn còn nhớ đấy.”

– A: “Sao quên được. Câu đột nhiên biến mất không lời từ biệt còn gì.”

Tự nhiên hơn rất nhiều phải không nào. Lời thoại trong tiểu thuyết không chỉ dành cho nhân vật mà còn tạo sự tương tác với người đọc. Nó phải được viết sao cho gợi cảm xúc, kích thích trí tưởng tượng, thúc đẩy họ đặt câu hỏi, suy ngẫm để tìm lời giải đáp đồng thời tự mình ráp nối các mảnh ghép của câu chuyện. Chính sự tham gia này là chất keo gắn kết chặt chẽ độc giả với tác phẩm của bạn.

4. Im Lặng Đôi Khi Lớn Hơn Ngàn Lời

Đừng ngại để nhân vật ngừng nói. Một khoảng lặng đúng lúc có thể truyền tải cảm xúc mạnh mẽ hơn bất kỳ câu chữ nào.

Ví dụ:

– A: “Cậu định bỏ đi thật à?”

– B: (im lặng, chỉ cúi đầu)

– A: “Tớ hiểu rồi.”

Khoảng lặng cho thấy sự đau đớn mà lời nói không thể miêu tả.

5. Kết Hợp Lời Thoại Với Hành Động

Nhân vật không chỉ nói, họ còn hành động. Kết hợp lời thoại với biểu cảm và hành động sẽ khiến cảnh sống động hơn.

Ví dụ:

– “Chia tay đi!” Cô đẩy mạnh cánh cửa, tiếng va đập vang dội cả căn phòng.

Hành động làm rõ thái độ và cảm xúc của nhân vật, khiến lời thoại trở nên mạnh mẽ hơn.

Lời thoại trong tiểu thuyết rất khác với giao tiếp đời thực. Đó không chỉ là những câu chuyện phiếm hay lời xã giao đơn thuần, mà là công cụ đắt giá giúp thúc đẩy cốt truyện và chạm đến cảm xúc độc giả. Có thể nói nó chính là nhịp đập trái tim của tiểu thuyết. Và mỗi câu nói là một cơ hội để khiến độc giả yêu, ghét, hoặc thậm chí day dứt về nhân vật của bạn. 

Vậy nên, lần tới khi bạn viết lời thoại, hãy nhớ thật rõ những điều này nhé! 😎