Thể Loại Trong Tiểu Thuyết (P2)

Sau phần một: Thể Loại Trong Tiểu Thuyết (p1) khi đã hiểu rõ thể loại là gì? Tiếp theo chúng ta cần hiểu được độc giả đang tìm kiếm điều gì trong một cuốn tiểu thuyết như của bạn. Qua đây bạn có thể chuẩn bị tốt hơn để đáp ứng những kỳ vọng đó. Bài viết hôm nay sẽ cung cấp cho bạn thông tin về nhu cầu của độc giả và trong quá trình sáng tác và chỉnh sửa làm thế nào để chúng ta cung cấp cho gọ điều đó, cũng như cách tìm ra thể loại phù hợp cho câu chuyện của bạn nhé!

Trước đây, với vai trò là độc giả, chúng ta thường mơ hồ không biết chính xác tại sao mình tìm cuốn sách theo thể loại. Thậm chí, chúng ta còn chưa từng đặt ra câu hỏi đó, vì lựa chọn đọc sách đôi khi đến một cách tự nhiên như hơi thở. Tuy nhiên, khi chuyển sang vai trò của một tác giả, mọi thứ phải được phân tích kỹ lưỡng hơn. Bạn không chỉ cần hiểu lý do độc giả chọn thể loại của mình, mà còn phải biết cách tận dụng điều đó để xây dựng một tác phẩm đáng nhớ.

Độc giả tìm đến một cuốn tiểu thuyết vì họ mong muốn:

1. Trải nghiệm một số loại nhân vật, bối cảnh hoặc sự kiện nhất định
   Một cuốn tiểu thuyết giả tưởng có thể đưa độc giả đến một thế giới huyền bí nơi có những người hùng phi thường, những kẻ phản diện khát máu. Trong khi đó, nhiều người lại tìm đến tiểu thuyết lãng mạn vì một nhân vật đẹp trai lạnh lùng hay cô gái ngọt ngào thú vị. 
2. Trải nghiệm một số loại cảm xúc nhất định
   Sợ hãi, hồi hộp, xúc động, vui vẻ hoặc đơn giản là cảm giác đồng cảm và an ủi – đây là những điều mà độc giả muốn trải qua khi đọc. Một tiểu thuyết kinh dị khiến họ nín thở; một tiểu thuyết hài hước lại mang đến tiếng cười và sự thoải mái. 
3. Tìm kiếm những gợi ý, trợ giúp cho cuộc sống thực
   Một số thể loại như self-help fiction hoặc tiểu thuyết đạo đức giúp độc giả nhìn nhận lại bản thân, tìm thấy cảm hứng hoặc bài học quý giá để áp dụng vào thực tế.
4. Thoát khỏi thực tế và trở thành người khác
   Đây là nhu cầu phổ biến. Độc giả muốn tạm quên đi những áp lực đời thường, hòa mình vào một thế giới khác hoặc sống qua cuộc đời của nhân vật chính với những lựa chọn táo bạo mà họ chưa từng dám thực hiện.

Khi đã hiểu được tâm lý người đọc rồi, điều quan trọng là trong quá trình sáng tác và chỉnh sửa, làm thế nào để chúng ta có thể cung cấp những cái đó cho độc giả? 

Khi bạn đã xác định được thể loại chính của câu chuyện, bạn giống như có trong tay một “bản vẽ chi tiết” để dẫn dắt câu chuyện và đáp ứng kỳ vọng của độc giả.

Mỗi thể loại tiểu thuyết đều mang những đặc điểm riêng biệt và độc đáo; chúng giúp bạn:

• Gợi lên một cảm xúc cụ thể ở người đọc: Ví dụ, thể loại kinh dị khiến người đọc sợ hãi và căng thẳng, còn thể loại lãng mạn làm họ rung động và hạnh phúc.
• Thể hiện sự thay đổi trong nhân vật chính hoặc hoàn cảnh của họ: Độc giả muốn thấy nhân vật trưởng thành, vượt qua khó khăn, hoặc đạt được điều gì đó.
• Tuân theo những cảnh bắt buộc và quy ước của thể loại: Những yếu tố này thường là “điểm nhấn” mà độc giả mong chờ, dù họ có nhận ra hay không.

Đến lúc này, chúng ta cần chú ý đến hai khái niệm “cảnh bắt buộc” và “quy ước” của thể loại, nó là gì? Nhiều khả năng là người mới như bạn chưa từng biết đến sự tồn tại của khái niệm này trước đây đúng không? Mình sẽ viết một bài riêng về nó sau; chúng ta sẽ đi vào một ví dụ cụ thể để bạn có thể hình dung rõ ràng như sau:

Giả sử bạn đang viết một câu chuyện tình yêu. Chờ một chút, trước khi đưa ra lời giải, theo bạn độc giả sẽ mong đợi được thấy và cảm nhận những gì?

Mở đầu, một trong những cảnh mà độc giả ngóng đợi nhất chính là khoảnh khắc hai nhân vật chính gặp nhau. Đó có thể là một cuộc gặp tình cờ, một sự trùng hợp bất ngờ, hoặc nếu họ đã quen biết nhau, đó sẽ là cảnh lần đầu họ thực sự đối diện và để lại ấn tượng đặc biệt.

Khi câu chuyện tiến triển, trái tim độc giả sẽ không khỏi thổn thức vì những khoảnh khắc thân mật, làm nảy sinh những phản ứng hóa học, chemistry của cặp đôi. Tùy vào mức độ “trong sáng” của tác phẩm, đó có thể là ánh mắt trao nhau, cái nắm tay đầu tiên, đến việc chia sẻ những ước mơ, bí mật sâu kín. Đây là lúc tình yêu chớm nở, dù hai nhân vật có nhận ra điều đó hay không.

Đến giữa câu chuyện, độc giả mong chờ khoảnh khắc một trong hai nhân vật thú nhận tình cảm của mình. Nhưng trước hoặc sau đó, câu chuyện cần có những thử thách hoặc xung đột—có thể là hiểu lầm, khoảng cách, hoặc sự can thiệp của người thứ ba. Đây chính là cơ hội để bạn chứng minh rằng tình yêu của họ là thật và đáng để vượt qua mọi khó khăn.

Cuối cùng, độc giả sẽ muốn biết liệu hai người đó có thể vượt qua rào cản để đến với nhau hay không. Họ mong đợi thấy sự chuyển biến lớn lao: từ cô đơn, tổn thương hoặc hoài nghi sang hạnh phúc, trọn vẹn, và sự tin tưởng vào tình yêu. Đây là giá trị cốt lõi mà một câu chuyện lãng mạn cần mang lại.

Tương tự với các thể loại khác. Ví dụ, với thể loại trinh thám, độc giả sẽ mong đợi các cảnh bắt buộc như: phát hiện ra án mạng, quá trình điều tra manh mối, vạch trần danh tính hung thủ, và kết thúc bằng sự phán xét dành cho kẻ phạm tội.

Đến đây, nếu bạn vẫn còn mơ hồ và hoài nghi về vai trò của những “cảnh và quy ước bắt buộc” của một thể loại. Vậy đặt ngược lại vấn đề, ví dụ về câu chuyện tình yêu ở trên. Sẽ thế nào khi bạn đọc một cuốn tiểu thuyết hoặc bộ phim lãng mạn, rồi cuối cùng phát hiện ra là: không có một cảnh hôn nào hay không có cảnh tỏ tình, không biết cơ duyên nào đưa hai người đến với nhau? Bạn còn có thấy câu chuyện đó thuyết phục nữa không? Có thấy thỏa mãn không? Hay là tràn ngập trong sự thất vọng, hụt hẫng? Cảm giác như mình bị tác giả lừa dối vậy. 

Cuối cùng, mình muốn nhấn mạnh rằng mỗi thể loại đều có tồn tại những cảnh và quy ước riêng biệt như vậy. Việc hiểu rõ các yếu tố này sẽ giúp bạn xây dựng câu chuyện không chỉ đáp ứng được kỳ vọng của độc giả mà còn giữ được sự mới mẻ và hấp dẫn. Đây chính là chìa khóa để tác phẩm của bạn để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc.

Hầu hết các tác giả đều biết thể loại mà họ muốn viết, nhưng đôi khi, đặc biệt là với người mới thì lại khác. Họ thường bắt đầu bằng một ý tưởng và không biết nên viết nó ở thể loại nào. Để biết được thể loại nào phù hợp nhất với câu chuyện của bạn, chúng ta cần giải quyết với những câu hỏi như sau: 

1. Ý Tưởng Cốt Lõi Trong Câu Chuyện của mình là gì?

Để có thể quyết định thể loại nào có thể truyền tải tốt nhất ý tưởng của bạn, thì bạn cần hiểu rõ ý tưởng đó là gì.

• Câu chuyện của bạn nói về điều gì?
  Ví dụ: Một người anh hùng chiến đấu với bóng tối (thể loại phiêu lưu, hành động).
• Thông điệp bạn muốn truyền tải là gì?
  Ví dụ: Sự kiên trì vượt qua nghịch cảnh (thể loại chính kịch hoặc phát triển nhân vật).
• Độc giả sẽ trải nghiệm cảm xúc nào khi đọc câu chuyện này?
  Ví dụ: Cảm giác sợ hãi và căng thẳng (thể loại kinh dị), cảm xúc hân hoan và lãng mạn (thể loại lãng mạn).

Những câu trả lời này sẽ giúp bạn thu hẹp các lựa chọn thể loại.

2. Nhân vật chính của tôi đóng vai trò gì trong câu chuyện?

Để xác định thể loại câu chuyện của bạn, một trong những cách hiệu quả nhất là đặt câu hỏi: “Nhân vật chính của tôi đóng vai trò gì trong câu chuyện?”. Câu trả lời sẽ giúp bạn hiểu rõ hướng đi của câu chuyện, các tình huống điển hình và cả những kỳ vọng của độc giả.

Trước tiên, hãy tưởng tượng những hành động cơ bản mà nhân vật chính của bạn sẽ thực hiện. Nếu nhân vật chính đang đối mặt với nguy hiểm khi điều tra một vụ án, câu chuyện của bạn có thể thuộc thể loại trinh thám hoặc giật gân. Nếu nhân vật là một sĩ quan pháp luật hoặc tội phạm, đó có thể là trinh thám, hình sự, hoặc giật gân.

Nếu câu chuyện xoay quanh mối quan hệ tình cảm giữa hai nhân vật, thì thể loại lãng mạn là một lựa chọn rõ ràng. Nếu nhân vật chính là nạn nhân đang bị quái vật truy đuổi, câu chuyện có thể thuộc thể loại kinh dị.

Bạn cũng có thể xem xét mong muốn của nhân vật chính. Mong muốn này sẽ là “xương sống” của câu chuyện và thường liên kết chặt chẽ với thể loại. Chẳng hạn:

• Nếu nhân vật trên hành trình khám phá bản thân hoặc trải nghiệm bước ngoặt trong cuộc đời, câu chuyện có thể thuộc thể loại đời sống hoặc hành trình trưởng thành.
• Nếu nhân vật cố gắng sống sót qua một cuộc tấn công hoặc hiểm họa, bạn đang hướng tới giật gân, kinh dị, hoặc hành động.

Mỗi thể loại đều gắn liền với một kiểu mong muốn và hành động đặc trưng của nhân vật chính. Việc trả lời câu hỏi này sẽ không chỉ giúp bạn xác định thể loại mà còn làm rõ cốt lõi câu chuyện, đảm bảo rằng bạn đáp ứng được kỳ vọng của độc giả trong thể loại đó.

3. Ai, tổ chức, thế lực đối kháng trong câu chuyện là gì?

Mối quan hệ giữa nhân vật chính (protagonist) và lực đối kháng (antagonist) chính là cốt lõi thúc đẩy mạch truyện, và hiểu rõ yếu tố này sẽ giúp bạn lựa chọn thể loại phù hợp.

1. Thể loại ngoại cảnh (external genres)
   Những câu chuyện thuộc thể loại này chủ yếu xoay quanh xung đột bên ngoài, nơi lực đối kháng thường dễ xác định:

• Hành động: Lực đối kháng là nhân vật phản diện (villain), những kẻ gây ra hiểm họa trực tiếp.
• Kinh dị: Lực đối kháng là quái vật hoặc những thế lực siêu nhiên gây nỗi sợ hãi.
• Trinh thám, hình sự: Lực đối kháng là tội phạm hoặc kẻ giết người.
• Lãng mạn: Lực đối kháng có thể là sự hiểu lầm, hoàn cảnh, hoặc chính mối quan hệ giữa hai nhân vật chính.

2. Thể loại nội tâm (internal genres)
   Những câu chuyện thuộc thể loại này tập trung vào xung đột nội tâm, nơi lực đối kháng xuất phát từ bên trong nhân vật chính.

• Đạo đức (morality): Xung đột xuất hiện khi các sự kiện bên ngoài và các nhân vật khác thử thách hoặc đối đầu với giá trị đạo đức của nhân vật chính.
• Hành trình trưởng thành (coming of age): Lực đối kháng thường là những nỗi sợ, sự do dự hoặc mâu thuẫn nội tại khi nhân vật đối mặt với bước ngoặt trong cuộc đời.

Bằng cách xác định lực đối kháng, bạn không chỉ hiểu rõ hơn mạch xung đột mà còn định hình được câu chuyện theo cách phù hợp với thể loại. Một câu chuyện hành động sẽ cần nhân vật phản diện rõ nét, trong khi một câu chuyện nội tâm lại cần đào sâu vào tâm lý và giá trị của nhân vật chính.

4. Câu chuyện của bạn đang đặt câu hỏi chung tâm nào?

Câu hỏi này chính là điều mà câu chuyện khơi gợi trong tâm trí người đọc và sẽ được trả lời khi câu chuyện kết thúc. Đây là cách để phân loại thể loại toàn cầu của câu chuyện:

1. Thể loại dựa trên câu hỏi trung tâm

• Lãng mạn (Romance): Liệu hai nhân vật này có đến được với nhau?
  Câu hỏi này phù hợp với những câu chuyện xoay quanh các mối quan hệ tình cảm, với cao trào là sự kết nối hoặc xa cách của hai người.
• Hành động, Kinh dị, Giật gân (Action, Horror, Thriller): Liệu nhân vật chính có sống sót qua tình huống nguy hiểm này không?
  Đây là câu hỏi đặt ra trong những câu chuyện có tính chất căng thẳng, nơi nhân vật chính phải đối mặt với các mối đe dọa sinh tử.
• Trinh thám, Hình sự, Giật gân (Mystery, Crime, Thriller): Liệu tên tội phạm này có bị bắt và đưa ra công lý?
  Những câu chuyện này thường xoay quanh việc điều tra, phá án, hoặc hành trình truy tìm kẻ phản diện.
• Quan điểm sống (Worldview): Liệu nhân vật chính có trưởng thành hoặc tìm thấy ý nghĩa trong cuộc sống không?
  Những câu chuyện này tập trung vào hành trình cá nhân, sự phát triển và thay đổi trong nhận thức của nhân vật.

2. Quyết định quan trọng của nhân vật chính
   Câu hỏi trung tâm cũng có thể liên quan đến một quyết định lớn mà nhân vật chính phải đưa ra vào cuối câu chuyện:

• Đạo đức (Morality): Nhân vật chính sẽ chọn làm điều đúng hay sai?
• Hành động, Giật gân (Action, Thriller): Nhân vật chính sẽ hy sinh bản thân để cứu người khác không?
• Địa vị (Status): Nhân vật chính sẽ giữ vững giá trị và niềm tin của mình hay từ bỏ để đạt được mục tiêu?

Câu hỏi trung tâm này không chỉ giúp định hình thể loại mà còn đóng vai trò là “trái tim” của câu chuyện, nơi mà toàn bộ các sự kiện, mâu thuẫn, và cao trào xoay quanh. Việc xác định rõ câu hỏi này từ đầu sẽ giúp bạn viết câu chuyện một cách rõ ràng và hấp dẫn hơn.

5. Xem Xét Những Câu Hỏi Thực Tiễn

Câu chuyện của bạn giống thể loại nào trong các tác phẩm bạn đã đọc?

Một cách khác để xác định thể loại của câu chuyện là xem xét các tác phẩm so sánh. Đây là những câu chuyện trên thị trường hoặc phim ảnh mà câu chuyện của bạn có nhiều điểm tương đồng với ý tưởng hoặc phong cách bạn muốn viết. Chỉ có điều những tác phẩm này ra thị trường đều được xếp theo “thể loại hướng độc giả”, vậy nên chúng ta cần phải phân tích để xem “thể loại nội dung” của nó là gì. Chúng ta có thể làm như sau:
Hãy chọn 3-5 tác phẩm gần giống nhất và quan sát:

• Cốt truyện: Nó xoay quanh tình yêu, sự sống còn, đấu tranh nội tâm, hay xã hội?
• Nhân vật: Họ đối mặt với loại xung đột nào?
• Cảnh và tình huống bắt buộc: Những cảnh đặc trưng của thể loại đó xuất hiện như thế nào?

Phân tích thể loại của các tác phẩm đó: Thể loại của các tác phẩm so sánh sẽ cho bạn ý tưởng về thể loại toàn cầu của câu chuyện bạn muốn viết. Ví dụ:

• Nếu các tác phẩm so sánh của bạn đều có xung đột nội tâm và tập trung vào hành trình trưởng thành, câu chuyện của bạn có thể thuộc thể loại worldview.
• Nếu chúng đều xoay quanh một cuộc đấu tranh sinh tồn, bạn có thể viết một câu chuyện hành động hoặc kinh dị.

Ngoài ra bạn có thể đặt câu hỏi như: 

Thể loại nào khiến bạn cảm thấy hào hứng khi viết?
Hãy chọn thể loại mà bạn cảm thấy gắn bó hoặc am hiểu, vì điều đó sẽ mang lại sự chân thật cho tác phẩm.

Độc giả mục tiêu của bạn thường đọc thể loại nào?
Nếu bạn biết độc giả lý tưởng của mình là ai, hãy tìm hiểu họ thích gì.

Nếu bạn không dành thời gian để hiểu rõ thể loại của mình, việc đưa câu chuyện đến tay đúng khán giả sẽ trở nên vô cùng khó khăn. Không có khán giả, câu chuyện của bạn sẽ không có cơ hội chạm đến trái tim người đọc. Vì vậy, hãy bắt đầu bằng việc hiểu rõ độc giả của mình và đáp ứng kỳ vọng của họ theo một cách sáng tạo và cuốn hút. Mang đến cho họ những trải nghiệm cảm xúc sâu sắc và đáng nhớ mà họ khao khát. Làm được điều đó, bạn không chỉ tạo dựng được một cộng đồng người hâm mộ trung thành, mà còn đảm bảo rằng câu chuyện của bạn sẽ sống mãi trong tâm trí họ. Đây chính là điều quan trọng nhất trong hành trình của người kể chuyện.