Văn học Việt Nam hiện tại: Hành trình tìm kiếm bản sắc trong kỷ nguyên số

Trong dòng chảy văn hóa toàn cầu, văn học Việt Nam đang đứng trước những thử thách và cơ hội mới. Với một nền tảng giàu truyền thống, nhưng chịu tác động mạnh mẽ từ hiện đại hóa, sự bùng nổ của công nghệ và ảnh hưởng sâu sắc từ nước ngoài, văn học nước nhà cần làm gì để tiếp cận thế hệ độc giả trẻ. Làm thế nào để giữ được hồn cốt dân tộc trong từng câu chữ? Và làm sao để tạo ra những tác phẩm vừa đậm chất Việt, vừa gần gũi với thế giới? là những câu hỏi mà nói thật, Mít Ướt cũng chỉ dám nghĩ.

Sau một thời gian tìm hiểu mình đã đúc kết ra được những đặc điểm nổi bật của nền văn học Việt Nam hiện nay như sau:

Các tác phẩm văn học Việt Nam hiện nay không chỉ tập trung vào những đề tài truyền thống như lịch sử, chiến tranh hay tình yêu quê hương, mà còn khai thác mạnh mẽ các vấn đề đương đại: đô thị hóa, công nghệ, môi trường, di cư lao động, và đời sống cá nhân trong xã hội hiện đại.

Cùng với sự giao thoa văn hóa quốc tế, các phong cách và thể loại mới đã được du nhập và thử nghiệm. Phải kể đến là tiểu thuyết đô thị, thể loại young adult, fanfiction dần được quan tâm nhiều hơn. Văn học kỳ ảo, khoa học viễn tưởng cũng bước đầu được chú ý. Những cây bút trẻ tiêu biểu như Hamlet Trương (Lê Văn Trương), Thảo Trang, Nguyễn Minh Nhật (Sky), Iris Cao hay Nguyễn Ngọc Thạch với nhiều tác phẩm chất lượng gây được tiếng vang lớn.

Tiểu thuyết trực tuyến ra đời trên các nền tảng như Wattpad, Mê Đọc Truyện, hoặc các website cá nhân trở thành nơi nhiều tác giả trẻ thử sức. Sách điện tử và audiobook đang dần chiếm lĩnh thị trường, đáp ứng nhu cầu đọc nhanh, tiện lợi của độc giả hiện đại. Tác phẩm được tiếp cận rộng hơn thông qua các mạng xã hội như Facebook, Instagram, TikTok, tạo không gian quảng bá mạnh mẽ nhưng cũng gây áp lực cho nhà văn về tính mới mẻ và sự tương tác tức thời.

Thế hệ Gen Z và Millennials chiếm phần lớn thị trường độc giả. Sự yêu thích văn học nhẹ nhàng, gần gũi. Những tác phẩm có lối viết trẻ trung, đơn giản nhưng chứa đựng thông điệp sâu sắc dễ dàng chiếm được tình cảm của giới trẻ. Độc giả hiện tại thường ưu tiên các tác phẩm mà họ có thể “nhìn thấy chính mình” hoặc dùng như một cách để giải tỏa căng thẳng.

Mặc dù có sự phát triển theo hướng quốc tế hóa, văn học Việt Nam vẫn giữ được bản sắc riêng thông qua các tác phẩm khai thác yếu tố văn hóa dân gian, lịch sử, hoặc các vấn đề truyền thống được nhìn qua lăng kính mới. Các nhà văn như Nguyễn Bình Phương, Nguyễn Huy Thiệp, hoặc Nhật Chiêu tiếp tục là những biểu tượng cho sự giao thoa này.

Văn học Việt Nam hiện tại, mặc dù có những bước phát triển đáng kể, vẫn đang đối mặt với một số hạn chế nhất định. Có thể kể đến như sau: 

• Thiếu sự đa dạng trong thể loại: Mặc dù có sự đổi mới, nhưng vẫn chưa có đủ sự đa dạng về thể loại văn học, nhất là trong các thể loại hiện đại, giả tưởng, hay khoa học viễn tưởng. Các tác phẩm vẫn chủ yếu tập trung vào các chủ đề như tình yêu, gia đình, lịch sử, khiến nhiều độc giả trẻ cảm thấy thiếu sự mới mẻ.

• Sự thống trị của sách dịch: Sách dịch từ các quốc gia khác, đặc biệt là Trung Quốc, Hàn Quốc và Nhật Bản, chiếm lĩnh thị trường, khiến các tác phẩm văn học Việt Nam khó có thể nổi bật và có chỗ đứng vững chắc. Việc các tác giả trẻ phải viết theo xu hướng, theo thị hiếu của độc giả để có thể cạnh tranh với sách dịch cũng hạn chế sự sáng tạo và đặc trưng riêng của văn học Việt Nam.

• Thiếu đầu tư và phát triển cơ sở hạ tầng văn học: So với các quốc gia như Trung Quốc và Nhật Bản, Việt Nam chưa có hệ thống xuất bản và phát triển văn học mạnh mẽ. Các tác phẩm ít được chuyển thể thành phim, game hay truyện tranh, khiến tác phẩm văn học Việt Nam không được nhiều người biết đến hoặc tiếp cận.

• Khó khăn trong việc phát triển nghề viết: Việc viết văn ở Việt Nam chưa phải là một nghề mang lại thu nhập ổn định. Các tác giả trẻ thường thiếu sự hỗ trợ về mặt chuyên môn và tài chính. Ngoài ra, việc thiếu các chương trình đào tạo, các lớp học sáng tác chuyên sâu cũng khiến nhiều cây bút trẻ gặp khó khăn trong việc phát triển sự nghiệp.

•  Thiếu các giải thưởng văn học xứng đáng, hệ thống khen thưởng rõ ràng hay các cuộc thi viết là một trong những hạn chế lớn của văn học Việt Nam hiện tại. Giải thưởng không chỉ là sự công nhận tài năng của tác giả mà còn là động lực to lớn để họ tiếp tục sáng tác và phát triển. Nó cũng giúp tạo dựng sự nghiệp, nâng cao giá trị tác phẩm, và tạo ra cơ hội cho các tác giả trẻ được tiếp cận với công chúng rộng rãi hơn.

  Tuy rằng có một số giải thưởng hiện nay, như Giải thưởng Sách Quốc gia, nhưng chưa có nhiều giải thưởng tập trung vào các thể loại văn học hiện đại, các tác phẩm mới, hoặc dành riêng cho các tác giả trẻ. Điều này khiến nhiều tác giả cảm thấy thiếu động lực và khích lệ để phát triển lâu dài trong nghề viết.

• Vấn đề bản quyền và sao chép ý tưởng: Việc bản quyền chưa được bảo vệ chặt chẽ, cùng với tình trạng sao chép ý tưởng từ các tác phẩm khác, tạo ra những khó khăn trong việc duy trì động lực sáng tác cho các tác giả. Điều này cũng khiến chất lượng văn học không được nâng cao và không đủ sức cạnh tranh với các tác phẩm quốc tế.

• Thiếu sự kết nối giữa văn học và các ngành giải trí khác: So với các nước như Hàn Quốc hay Nhật Bản, nơi văn học và các ngành giải trí như phim ảnh, game hay âm nhạc có sự liên kết chặt chẽ, thì ở Việt Nam, tuy có một vài điểm sáng nhưng vẫn còn rất nhiều thách thức. Điều này làm hạn chế khả năng phát triển và lan tỏa của các tác phẩm văn học Việt.

Văn học Việt Nam hiện nay đang trải qua một giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ, vừa gìn giữ truyền thống, vừa đổi mới để bắt kịp xu thế thời đại. Mặc dù vẫn còn không ít thách thức và hạn chế, nhưng chính những khó khăn này lại mở ra cơ hội rất lớn để các tác giả trẻ sáng tạo, phát triển phong cách riêng và khẳng định vị thế của mình trên bản đồ văn học thế giới. Và biết đâu, chính bạn là người có thể tạo ra cuộc cách mạng trong thế giới viết lách. Đừng ngần ngại thử nghiệm với những thể loại mới, những cách kể chuyện táo bạo. Rất có thể tác phẩm bạn viết hôm nay sẽ là nguồn cảm hứng cho một thế hệ đọc giả mai sau đấy!